23 października 2025 roku w sercańskim Domus Mater w Krakowie miało miejsce jesienne sympozjum naukowe zatytułowane: „Teologia i psychologia w służbie zdrowiu psychicznemu: wyzwania duszpasterstwa”. Organizatorem wydarzenia było Wyższe Seminarium Misyjne Księży Sercanów w Stadnikach.

W naukowym spotkaniu wzięli udział m.in. młodzi księża sercanie, którzy w tych dniach uczestniczyli w trzydniowym zjeździe połączonym z egzaminami jurysdykcyjnymi, a także formatorzy i klerycy z seminariów diecezjalnych i zakonnych, siostry zakonne, kapłani, osoby świeckie oraz wykładowcy seminarium w Stadnikach i współbracia. Wszystkich obecnych przywitał i wprowadził w tematykę sympozjum ks. dr Dariusz Salamon SCJ, rektor Wyższego Seminarium Misyjnego Księży Sercanów.

Problematyka konferencji nie była przypadkowa, lecz wiązała się z coraz bardziej dochodzącą do głosu potrzebą współpracy pomiędzy teologami i psychologami w odniesieniu do współczesnych wyzwań duszpasterskich.

Tak sformułowanemu założeniu próbowali sprostać zaproszeni prelegenci, spośród których jako pierwszy swój referat pt. „Biblia i współczesny zwrot ku emocjom” zaprezentował ks. prof. ucz. dr hab. Marcin Kowalski (KUL, Lublin). Z wystąpienia dowiedzieliśmy się, że tzw. „zwrot afektywny” w badaniach biblijnych można znaleźć już w dokumencie Międzynarodowej Komisji Biblijnej Interpretacja Pisma świętego w Kościele z 1993 roku, w którym czytamy: „Słowo Boże, aby dotrzeć do ludzi, zakorzeniło się niejako w życiu społeczności ludzkich (por. Syr 24, 12), torując sobie drogę poprzez różne uwarunkowania psychologiczne tych, którzy redagowali teksty biblijne. Wniosek stąd, że różne nauki humanistyczne zwłaszcza takie dyscypliny jak socjologia, antropologia i psychologia mogą się przyczynić do lepszego zrozumienia niektórych aspektów tekstu. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że istnieje wiele znacznie różniących się między sobą opinii na temat samej natury nauk humanistycznych”. Dziś po przeszło 30 latach od publikacji tego tekstu, w wielu miejscach na świecie intensywnie rozwijają się badania interdyscyplinarne na styku biblistyki i psychologii. Z jednej strony psychologia coraz bardziej uznaje leczącą człowieka jego duchową więź z Bogiem, z drugiej zaś biblistyka, nie naruszając apostolskiej Tradycji interpretacji tekstu natchnionego, pozwala badać psychologom te teksty biblijne, które w sposób szczególny związane są z emocjami. W tym kontekście ks. prof. Marcin Kowalski stwierdził, że studia nt. traumy to dzisiaj najbardziej rozwijający się obszar biblistyki.

Kolejnym mówcą był o. mgr lic. Tomasz Gaj z Dominikańskiego Ośrodka Formacji i Rozwoju TABGHA we Wrocławiu, którego tematem wystąpienia były podobieństwa, różnice oraz punkty kontaktu pomiędzy psychologią a duchowością. W swoim referacie o. Tomasz przypomniał, że napięcie pomiędzy ww. dyscyplinami jest starym problemem teologicznym, który wyrażany był w relacyjnym napięciu natury i łaski. Wydawałoby się, że stwierdzenie św. Tomasza z Akwinu o budującej na naturze łasce rozwiązało sporną kwestię, ale tylko w teorii, gdyż jak zauważył prelegent, w praktyce nie jest to takie proste. W tym kontekście mamy dzisiaj do czynienia z trzema modelami relacji psychologia-teologia. Pierwszy z nich to konflikt, w którym każda dyscyplina „okopuje” się na swoich pozycjach i nie uznaje pomocy drugiej strony. Jednakże obecnie tego typu redukcjonistyczne podejście coraz bardziej słabnie. Drugim podejściem jest komplementarność, która wyraża się we wzajemnym szacunku, ale z wyraźnie zaznaczonymi granicami dla każdej z dyscyplin. Natomiast trzecim modelem jest współpraca, która zakłada wzajemność wyrażającą się np. korzystaniem z języka psychologii do opisania zjawisk teologicznych i odwrotnie. W końcu o. Gaj postulował, aby każdy ksiądz posiadał ABC umiejętności psychologicznych, co pozwoliłoby mu na właściwe ocenienie, czy konkretna osoba boryka się z problemami natury duchowej czy emocjonalnej. W ten sposób w kierownictwie duchowym i posłudze spowiedzi świętej uniknięto by wielu błędów i uproszczeń.

Jako trzeci wystąpił ks. dr Artur Radacki, marianin z Sulejówka, którego tematem przedłożenia było „Wypalenie emocjonalne wśród duchownych – diagnoza i odpowiedzi pastoralne”. Ks. doktor przedstawił m.in. kontekst problematyki wypalenia w posłudze kościelnej, w którą wpisują się takie zjawiska jak: stres w posłudze, funkcjonowanie w sytuacji zbytniego obciążenia, słaba kondycja duchowa osoby, niewłaściwa organizacja pracy i przemiany cywilizacyjne. Jak zauważył prelegent, sytuacje te mogą doprowadzić do wypalenia emocjonalnego, które ostatecznie prowadzi do nadmiernego zmęczenia, dyfuzji sił i spadku energii oraz depersonalizacji, czyli tendencji do dystansowania się od ludzi oraz w postawie, w której relacje z innymi są bezosobowe i stają się zdepersonalizowane.

Następnie swój temat pt. „Parafia i szkoła jako przestrzenie wsparcia psychicznego – możliwości i ograniczenia” przedstawiła mgr Aleksandra Zimoląg z Łodzi. W swym wystąpieniu zwróciła szczególną uwagę na budowanie relacji z dziećmi i młodzieżą przez osoby duchowne. W tym kontekście konieczna jest autentyczność, bez której nie sposób nawiązać relacji z młodymi ludźmi. Ważne jest jednak zachowanie zasady 4xB: bezpieczeństwo – spotkania w miejscach publicznych, widocznych; bez tajemnic – nie mogę zagwarantować ci, że to zostanie naszą tajemnicą; bez prywatnych prezentów, by nie wikłać dziecka w zależność; bez dwuznaczności. Pani prelegent przypomniała także o tym, że duchowni powinni szczególnie dbać o siebie w wymiarze emocjonalnym oraz czerpać siłę fizyczną i duchową z obszarów, które są dla nich ważne i przynoszą im osobistą radość.

Ostatnim prelegentem był ks. Jerzy Smoleń (UIK, Kraków), którego temat brzmiał: „Współpraca pomiędzy psychologami i duchownymi – doświadczenia i standardy”. Na początku mówca skupił się na wyzwaniu psychologów i duchownych jakim jest współpraca na rzecz drugich (potrzebujących). W tym kontekście ks. doktor stwierdził, że niejednemu księdzu brakuje pewności w sobie, dlatego poszukuje pewności siebie, a przecież ta pewność powinna być w nim obecna, gdyż buduje on więź pomiędzy Bogiem a człowiekiem, co nawet we współczesnym świecie nie jest banalne i nieistotne. Dalej mówił o wzajemnej potrzebie szacunku i zrozumienia pomiędzy duchownymi i psychologami. Jak zaznaczył, chodzi o otwartość, lecz bez mieszania swoich kompetencji. W końcu przedstawił problematykę osoby duchownej, która jest pacjentem gabinetu terapeutycznego. Niestety, często zdarza się, że ksiądz będący w terapii nie jest systematyczny i brakuje mu cierpliwości w procesie zdrowienia.

Sympozjum zakończone zostało obiadem, który również stał się przestrzenią wymiany myśli na temat zachodzących pomiędzy psychologią i teologią wzajemnych relacji.

 

ks. Adam Pastorczyk SCJ