Św. Gertruda Wielka – posłanniczka Serca Jezusa

Wśród czterech znanych mistyczek z klasztoru w Helfcie – obok św. Mechtyldy z Magdeburga oraz dwóch rodzonych sióstr: św. Gertrudy von Hackeborn i św. Mechtyldy z Hackeborn – znajduje się św. Gertruda z Helfty, zwana Wielką. To właśnie ta ostatnia bardzo mocno promowała kult Serca Jezusowego. Jej liturgiczne wspomnienie przypada 16 listopada.

Klasztor w Helfcie został założony w 1229 roku przez hrabiego Burcharda i jego żonę niedaleko zamku w Mansfeld. Powierzony on został cystersom i poświęcony Matce Bożej. Oficjalna konsekracja kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny w Helfcie odbyła się w 1258 roku. Początkowo do nowo wybudowanego klasztoru przeniosło się siedem mniszek z okolic Halberstadt. Kolejne lata przyniosły rozkwit klasztoru. Na przestrzeni od XIII do XVI wieku został on splądrowany i poddany sekularyzacji (1542 rok – choć zakonnice zmuszone były do opuszczenia go z powodów wojny chłopskiej już około 1525). Na przestrzeni kolejnych wieków kompleks klasztorny zmieniał właścicieli, a w 1868 roku ostatecznie stał się własnością parafii katolickiej, która z kolei próbowała go ożywić z pomocą sióstr benedyktynek z Osnabrück. Jednak gdy zakon benedyktynek został zdelegalizowany przez utworzenie Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r., próba ta również zakończyła się niepowodzeniem. W 1945 roku klasztor stał się własnością państwową. W 1988 roku, w wyniku inicjatywy oddolnej reagującej na plany rozbiórki zniszczonego kompleksu klasztornego, została uruchomione działania umożliwiające odbudowanie klasztoru. Z poklasztornych zabudowań XIII-wiecznych zachowała się ściana wschodnia z podłużnym zespołem trzech okien oraz fragmenty ściany północnej i południowej, a także zachodnia empora. Od 1 września 1998 roku prowadzono prace przygotowawcze do remontu miejsca. Do murów klasztornych w dniu 13 sierpnia 1999 roku przybyło siedem cysterek z Seligenthal w Bawarii i do dziś klasztor znów pełni swoją pierwotną funkcję: tętni życiem zakonnym.

Największą świetność duchową i sławę klasztor zyskał w XIII wieku, kiedy to zamieszkiwały w nim cztery wspomniane mistyczki. Świętą Gertrudę, która określana jest przydomkami „Wielka” lub „z Helfty”, przyjęto do klasztoru w 1260 roku w wieku niespełna pięciu lat – według stosowanej już wcześniej podobnej praktyki, od której z czasem powoli odchodzono. Stało się to w tym przypadku jednak możliwe dzięki decyzji ksieni Gertrudy von Hackeborn, która zastosowała zasadę z dodatku jurydycznego do reguły św. Benedykta, zezwalającej na stosowanie własnych zasad życia dla danej konkretnej wspólnoty.

Z pism, jakie zachowały się i są dostępne nadal, wyłania się postać św. Gertrudy z Helfty jako siostry lubiącej wspomagać i pocieszać najbardziej potrzebujących uczynkami miłosierdzia: poprzez rozmowę bezpośrednią lub listowną – czyniła to niejednokrotnie kosztem czasu przeznaczonego na kontemplację. Przyszła święta żyła w oblubieńczej przyjaźni z Bogiem. W swoich doświadczeniach mistycznych dane jej było doświadczać objawień Chrystusa, z którym przeżyła „zamianę serc” – Serce Jezusa stało się ośrodkiem jej życia, przez co kierowało ono (Serce Jezusa) jej wolą i stanowiło „centrum zawiadowcze” każdego jej postępowania. Było to swego rodzaju poczucie, jakoby jej serce zostało „pochłonięte” (mocno przytulone) przez Serce Jezusa i odtąd ich złączone serca stanowiły jedno. Z tego względu Gertruda Wielka tym mocniej starała się odpoczywać w Bogu i żyć Jego Miłością – przekazując ją jednocześnie innym. Było to tym bardziej możliwe, że starała się ona w każdej chwili uwalniać swe serce od jakichkolwiek nieuporządkowanych przeszkód, aby być całkowicie złączoną z Bogiem. Dlatego np. na modlitwę zawsze wybierała odpowiedni czas, by móc z całą uwagą, oddaniem i uczuciem złączyć się duchowo z Panem. Szczególniejszą uwagę starała się poświęcać modlitwie adoracyjnej, po usłyszanych od Jezusa słowach: „Nigdzie na ziemi nie znajdziesz Mnie przebywającego z większą Miłością niż w Sakramencie Ołtarza, a następnie w sercu i w duszy tej Mojej miłośniczki, ku której skierowałem całe upodobanie mojego Boskiego Serca”. Sercanie w swojej duchowości praktykują częstą adorację, a także mają zalecenie stosowania w ciągu dnia aktów strzelistych, by bardziej złączyć się z Bogiem, przez co można posunąć się do stwierdzenia, że duchowość sercańska w pewnym stopniu zaczerpnęła z założeń i myśli świętej z Helfty.

Gertruda w swoim życiu zmagała się z cierpieniami fizycznymi – miała chore serce i wątrobę. W jej pismach widać, że niejednokrotnie była bezsilna i czuła się wręcz bezużyteczna z powodu swej zdrowotnej niemocy, jednak uważała, że pod względem duchowym „tak przeciwności czy to cielesne, czy duchowe są prawdziwym znakiem Bożego wybrania i stanowią jakby zaślubiny z Bogiem”.

Mistyczce z Helfty dane było też przeżywać noc ciemną, podczas której brak realnie odczuwanej obecności Chrystusa wzmagał poczucie opuszczenia i tęsknotę za Bogiem, jednak uważała, że doświadczenie to ma służyć lepszemu zrozumieniu tajemnic wiary, bo jak mówiła: „zbyt wielka bliskość czasem przeszkadza w tym, by przyjaciele mogli się nawzajem widzieć; na przykład gdy się ktoś do kogoś przytula – jak to zwykle bywa podczas uścisków i pocałunków – jest wówczas pozbawiony radości oglądania drugiego”. Kiedy jednak św. Gertruda szukała pociechy w trudnościach, zawsze wszystkie swe trudy duchowe czy fizyczne składała w Sercu Jezusa, które dla świętej mistyczki było kluczem do stawania się człowiekiem doskonałym duchowo oraz pozwalało na przemianę ludzkiego wnętrza i życia, a także na odczuwanie niczym niezmąconego szczęścia. Św. Gertruda Wielka była propagatorką kultu Serca Jezusowego, przez co można posunąć się do stwierdzenia, że praktyka ta jest jednym z najważniejszych owoców kontemplacji mistyczek z klasztoru w Helfcie, co widoczne jest także w duchowości sercańskiej.

Święta Gertruda Wielka zmarła 17 listopada 1301 lub 1302 roku – po czterdziestu latach życia zakonnego w tym miejscu. Jest ona czczona jako święta (i jej wspomniane towarzyszki klasztorne także), mimo że nie odbył się proces beatyfikacyjny czy kanonizacyjny. Stało się to możliwe dzięki postanowieniom papieża Urbana VIII, który pozwolił na oddawanie im kultu w dekrecie z 13 marca 1625 roku oraz konstytucji „Calestis Hierusalem” z 5 lipca 1635 – stosując jako podstawę zasadę, że możliwe jest to w wypadku rozszerzania się kultu od niepamiętnych czasów, a pamięć o nich czczona była już w klasztorze od chwili ich śmierci.

Biuro prasowe/DM

 

Bibliografia:

Marta Kowalczyk, Cztery mistyczki pod jednym dachem. Święte mniszki z Helfty, Kraków 2021.

Św. Gertruda z Helfty, Ćwiczenia, tłum. B. Chadzyńska, s. M.I. Rosińska, s. M.B. Michniewicz, wstęp: s. M. Borkowska, Kraków 1999.

Św. Gertruda z Helfty, Zwiastun Bożej Miłości, t. I, tłum. B. Chądzyńska, E. Kędziorek, wstęp: s. M Borkowska, Kraków 2009 (wydanie II).

Św. Gertruda z Helfty, Zwiastun Bożej Miłości, t. II, E. Kędziorek, Kraków 2007